कुरीति वार्षिक प्रतिवेदन –जुन १, २०१७ देखि जुन ३१, २०१८

मानववादी समाज (सोच) नेपालले वैज्ञानिक यूगमा पनि रीति रिवाज एवं धर्म, सँस्कृतीका नाममा मान्छेमाथि हुने अमानविय घटनाहरुलाई न्यूनिकरण गर्न र हरेक मान्छेलाई आत्मसम्मानका साथ बाँच्न पाउँने वातावरणको सृर्जना गर्न कुरीतिजन्य हिंसाका वरिुद्ध अध्ययन र अभियान गरिरहेको छ । हालसम्म सोच नेपालले हाम्रो समाजमा रहेका ५७ वटा कुरीतिहरु अनुसन्धान मार्फत खोज गरेको छ । साथै सोचले कुरीति, मानवाद र अन्धविस्वाश सम्बन्धी पुस्तकहरु पनि प्रकाशान गर्दै आइरहेको छ ।  

सोच नेपालले देशभर राष्ट्रिय दैनिकहरुमा छापिएका कुरीतिजंन्य घटनाको अध्ययन तथा अभिलेख तयारी गरी प्रत्येक तिन महिनाको अवधिमा विश्लेषण प्रतिवेदन सार्वजनिक गर्ने गरेको छ । यसै सन्दर्भमा नेपालका मुख्य दैनिक पत्रिकामा छापिएका समाचारहरुलाई आधार मानी सोच नेपालले मेडिया मोनिटरिंङ समेत गरिरहेको छ । संस्थाले नागरिक दैनिक, कान्तिपुर दैनिक, राजधानी दैनिक, गोरखापत्र दैनिक, नयाँ पत्रिका दैनिक, अन्नपूर्ण पोष्ट दैनिक, हिमालयन टाइम्स दैनिक, नेपाल समाचार पत्र दैनिक र साप्ताहिक रिपब्लीकामा प्रकाशित समाचारहरुलाई आधार बनाएर कुरीति विषयमा त्रैमासिक प्रतिवेदन बनाउने गरेको छ । यी त्रैमासकि प्रतिवेदनको डाटाहरुलाई एकसाथ राखेर कुरीतिजन्य घटनाको वार्षिक प्रतिवेदन बनाइ सोच नेपालले प्रस्तुत गरेको छ । यस प्रतिवेदनले एक वर्षको अवधिमा घटेका कुरीतिका घटनाहरु, कुरीतिका प्रकार, पिडीत व्यक्तीको संख्या (महिला र पुरुष), पिडितहरुले भोगेका यातना, मृत्यु संख्याको तथ्यांक बारे चर्चा गरेको छ ।  

कुरीतिको वार्षिक प्रतिवेदन (जुन १, २०१७ देखि जुन ३१, २०१८) सम्म उल्लेखित सामाचारपत्रमा छापिएका कुरीतिजन्य घटनाहरुलाई आधार मानी बनाइएको छ ।  प्रतिवेदन अनुसार यस एक वर्षको अवधिमा समाजमा रहेका १५ प्रकारका कुरीतिहरुले २५३ व्यक्तीहरु पिडीत भएको देखाउँछ, जसमध्य ४३ पुरुषहरुको संख्या रहेको छ भने २०९ महिलाहरुको संख्या रहेको छ । बार्षिक प्रतिवेदनले जातीय छुवाछुतका ५४,  बालविवाहका ४८, छाउपडीका ४४, लिङ्गविभेल प्रथाका २०, बोक्सी प्रथाका १७, धामीझाँक्रीका १४, दाइजोप्रथाका १३,  बहुविवाहका १०, हलियाप्रथाका ३, कमलरीप्रथा–जिब्रो छेड्नेप्रथा–बलिप्रथा र विधवाप्रथाका २ र नवदुर्गानाच–कुमारीप्रथाको १ गरी जम्मा २३३ कुरीतिजन्य घटनाहरु सार्वजनिक भएको जनाएको छ । साथै यी कुप्रथाहरुले ३ विद्यालय र ८ वटा समुदाय पिडीत भएको जानकारी गराएको छ ।

यस प्रतिवेदन अनुसार कुरीतिजन्य हिंसाका कारण २८ (१८ महिला, ५ पुरुष र ५ नाम नभेटिएका) जनाले ज्यान गएका छन् । ८४ जना मानसिक र शाररिकरुपले पिडीत भएका छन्, ८२ जना मानसिक चिन्ताले ग्रस्त छन् भने ५९ जाना कुटपिटको सिकार भएका छन् । समाजमा प्रथाका नाममा चलिआएका यस्ता कुप्रथाले २५३ व्यक्तीलाई पिडीत बनाएको छ । जसमध्य २०९ महिलाको संख्या मात्र रहेको छ । ३ महिलाको छाउगोठमा मृत्यु भएको छ, ६ महिलाको दाइजोका कारण ज्यान गएको छ, १३ व्यक्तीले अन्धविस्वाशका कारण ज्यान गुमाए, ३ जनाले जातिय छुवाछुतका कारण, १ जनाको कमलरी, बहुविवाह र लिङ्गविभेलले ज्यान गएको छ । 

प्रतिवेदन अनुसार छाउपडिका घटनाहरु प्रायः प्रदेश ७ र ६ बाट समेटिएका छन् । छुवाछुतका घटनाहरु प्रायः तराइ–पहाड, प्रदेश २, ६ र ७ बाट समेटिएका छन् । बालविवाहका घटनाहरु प्रदेश ७, २ र ३ बाट समेटिएका छन् । दाइजोप्रथाका घटनाहरु प्रायः प्रदेश २ बाट समेटिएका छन् ।

कुरीतिजन्य घटनाहरुको विवरण

संख्या कुरीति घटनाको संख्या पिडीतको संख्या मृत्यु संख्या

१. कुमारीप्रथा १  १ –

२. नवदुर्गा नाच १ समुदाय –

३. बलिप्रथा २ ४००१ जनावर ४००१ जनावर

४. विधवाप्रथा २ २ (म) –

५. कमलरीप्रथा २ ४ (म) १(म)

६. जिब्रो छेड्नेप्रथा २ २ (पु) –

७. हलियाप्रथा ३ ३ (म) –

८. बहुविवाह १० १० (९–म,१–पु) १ (पु)

९. दाइजोप्रथा १३ १३ (म) ६ (म) 

१०. अनधविश्वास १४ २६ (२१–म,५–पु) १३ (८–म,१–पु,५)

११. बोक्सीप्रथा १७ १८ (१६–म,२–पु) –

१२. लिङ्गविभेलप्रथा २० २० (म) १ (म)

१३. छाउपडीप्रथा ४४ ४५ (म)  ३ (म) 

१४. बालविवाह ४८ ४८ (म)  –

१५. जातिय छुवाछुत ५४ ६१ (३०–म,३१–पु) ३ (२–म,१–पु)

जम्मा २३३ २५३ (२०९–म,४३–पु) २८

यस प्रतिवेदनले नेपाली समाजमा रीतिरीवाज, प्रथाका नाममा चल्दै आएका कुरीतिहरुले दिनहु कयौं व्यक्तिहरु यातना, दुःख र पिडा पाइरहेको अवस्था दर्साउँछ । यी त केवल मिडियामा आएका घटनाहरुको विश्लेशण थियो । यस्ता धैरै घटनाहरु समाजमा घटिरहे पनि प्रकाशमा आउँदैनन् । मानिसहरु यस्ता कुप्रथाहरुलाई धर्म , देवतासंग जोडेर पुर्खौ देखि मान्दै आएका छन् जसले गर्दा मानव अधिकार हनन् भइरहेको पाइन्छ । यस वार्षिक प्रतिवेदनले धर्म, प्रथाका नाममा महिलाहरु बढी पिडीत भएको र महिला हिंसाको मुख्य जडा सामाजिक कुरीति रहेको प्रस्ट पारेको छ । साथै प्रतिवेदन अनुसार कुरीतिले हरेक महिना २ व्यक्तिको ज्यान जाने गरेको पनि प्रस्ट गरेको छ ।

अहिलेको वैज्ञानिक यूगमा पनि रीति रिवाज एवं धर्म, सँस्कृतीका नाममा मान्छेमाथि हुने यस्ता कुरीतिका नाममा हुने अमानविय घटनाहरु नेपाली समाजमा व्याप्त देख्न सकिन्छ र यसलाई न्यूनिकरण गर्न आवश्यक देखिन्छ । सोच नेपालले हरेक मान्छेलाई आत्मसम्मानका साथ बाँच्न पाउँने वातावरणको सृर्जना गर्न कुरीतिजन्य हिंसाका बारेमा अध्ययन तथा खोज गरिरहेको छ र कुरीतिले हुने महिला हिंसा विरुद्द एक अभियानका रुपमा काम गर्दै आइरहेको छ।